پدیده خشکسالی

چکیده خشکسالی یکی از پدیده های اقلیمی است که در پهنه وسیعی از کشور ایران به اشکال متفاوت قابل مشاهده است و یا در آینده بروز خواهد نمودکه درهمه شرایط اقلیمی ودرهمه مناطق کره زمین به وقوع می پیوندد . از جمله بالیایی است که بیشترین خسارات مالی را بر جای می گذارد. این پدیده در سال های اخیر منجر به تغییرات قابل توجهی در عناصر هواشناسی و در نتیجه وضعیت منابع سطحی و زیرزمینی تأمین آب در نقاط مختلف شده است. خشکسالی از طریق کاهش تغذیه سفره های آب زیرزمینی از منابع آب سطحی، افزایش برداشت از طریق چاه های عمیق جهت مصارف کشاورزی، افزایش دما و تبخیر و تعرق و تغییر نوع بارش در نتیجه کاهش میزان تغذیه از بارش های جوی و… بر منابع آب های زیرزمینی موثر میباشد. بررسی گسترش مکانی خشکسالی درمدیریت خطرخشکسالی اهمیت دارد خشکسالی از مزمنترین پدیدههای طبیعی میباشد که هر ساله باعث ایجاد خسارت فراوان به جوامع انسانی میشود. از اثرات خشکسالی روی منابع طبیعی و کشاورزی از بین رفتن سه تالاب، کم شدن آب دریاچه ها، کم شدن تعداد دام، کاهش محصولات کشاورزی، کاهش راندمان تولید در مراتع همچنین افزایش آتش سوزی جنگل و مراتع را میتوان نام برد.

 

1 .مقدمه کشور ما در قسمتی از منطقه خشك و نیمه خشك جهان قرار گرفته است و خشکی جز, فطرت و صفت ذاتی آن است و خشکسالی نیز به عنوان یك عارضه موقت هر چند سال یکبار در این مناطق حادث می شود و در نتیجه مشکالت خاص این مناطق را حادتر می نماید .پدیده خشکسالی متأسفانه طی اعصار و قرون گذشته همواره در کشور ما رخ داده و آثار و پیامدهای نامطلوب خود را بر ساکنین کشور تحمیل نموده است. به تعبیری می توان گفت که تاریخ کشور ما با وقوع خشکسالی های وحشتناک عجین بوده است. متأسفانه کشور ما برای مقابله با این پدیده شوم طبیعی برنامه جامع نداشته و هنوز به صورت انفعالی در زمان وقوع این پدیده با آثار و پیامدهای آن ها مقابله می شود. در واقع خشکسالی از قدیم الایام یکی از بلایای طبیعی خطرناک بوده که همواره زندگی بشر را تهدید می کرده است. از دیدگاه کلی بلایای طبیعی به دو دسته تقسیم می شوند، یك دسته از بلایای ناشی از فعالیتها و فرآیندهای زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی از قبیل زلزله، آتشفشان، زمین لغزه و … بوده و دسته دیگر ناشی از فرآیندهای آب و هوایی است که از فراوانی و گستردگی بیشتری برخوردار هستند. از این دسته می توان به رخدادهایی از قبیل سیل، خشکسالی، طوفان های شدید و … اشاره کرد. خشکسالی یك پدیده نرمال از اقلیم می باشد که بطور مکرر رخ میدهد این پدیده بسیار پیچیده می باشد و نسبت به سایر بلایای طبیعی کمتر شناخته شده می باشد این پدیده بیش از سایر بلایا روی بشر اثر گذار میباشد . حدود یك سوم از قاره های جهان و بخش گسترده ای از ایران زمین با خشکی مواجه اند که باعث میشود وضعیت تامین آب و مدیریت منابع آبی دچار مشکل شود. یك رخداد طبیعی است که هرساله کشورهای زیادی را با کمبود آب مواجه میکند .در حال حاضرحدود ۰۸ کشور درمنطقه های خشك و نیمه خشك جهان قرارگرفته اند و کشور ما با میانگین بارندگی حدود ۰۵۸ میلیمترجز این کشورها بشمارمی آید .آب اساسی ترین نیاز بشر است، خشکسالی و کمبود آب می تواند موجب بروز بحران های جدی در زندگی انسان ها شود. ازآنجایی که خشکسالی دارای یك اثرگذاری ممتد و تدریجی میباشد و در دوره زمانی به نسبت طولانی رخ میدهد و مشخصه هایی مانند دمای بالا ورطوبت نسبی وباد شدید به طورمعمول با این پدیده همراه میشوند و بر شدت آن می افزایند، بایستی با ایجاد طرح های آمادگی برای مدیریت آن،تا اندازه ای از دشواریهای ناشی ازآن کاست . تاکنون خشکسالی به اندازه سایر بحران های طبیعی از قبیل سیل، زلزله، طوفان و رانش زمین مورد توجه قرار نگرفته است. یکی از دلایل آن این است که اکثر بلایای طبیعی طی دوره ای کوتاه، خسارات سنگین مالی و جانی به جامعه وارد کرده، اما خسارات سنگین ناشی از بحران خشکسالی، به صورت تدریجی و در مدتی طولانی بروز می کند.خشکسالی را میتوان یك دوره خشك غیرعادی دانست که به اندازه کافی دوام داشته باشد تا عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژیکی مختلف ایجاد شود۰۰ و یا کاهش بارندگی در یك دوره خاص میباشد. خشکسالی به صورت مکرر و در هدر نوع آب و هوایی رخ میدهد ولی مشخصات آن در هر منطقه ای با منطقه دیگر فرق میکند  و خشکسالی اختلال در پارامترهای طبیعی، ارتباطات آسیب پذیر جوامع و اکوسیستم را مورد هدف قرار میدهد که به دنبال آن اثرات اجتماعی و مهمترین عامل مؤثر در پدید آمدن دوره های ترسالی و خشکسالی ، افزایش و یا کاهش لکه های خورشیدی در سطح آن چه از نظر تعداد و چه از نظر وسعت لکه ها می باشد) .)جهت بررسی روند خشکسالی ) بر پایه آمار بارندگی 99 ایستگاه هواشناسی( ازشاخ دهکها در استان چهار محال وبختیاری بهره گیری نمود).)برای پایش خشکسالی در استان زنجان از چهار شاخ در صد از عادی بودن بارندگی، شاخ انحراف از معیار، شاخ کالسه بندی بارندگی و شاخ توزیع استاندارد بهره گرفته و به این نتیجه رسیدند که سه شاخ درصدد از عادی بدون بارندگی همبستگی بالئی با هم دارند)9۸.) هدف از مطالعه حاضر بررسی پیامدها و زیان های خشکسالی و ارائه راهکارها جهت کاهش خسارت آن است.

2-مواد و روش روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش، توصیفی و از نوع اسنادی-کتابخانه ای میباشد که در آن به بررسی وضعیت گردوغبار پرداخته شده است. جمع آوری آمار و اطلاعات از طریق مطالعه کتابخانه ای که شامل بررسی مدار و اسناد طرح های انجام گرفته موجود در کتابخانه های مراکز دانشگاهی می باشد، صورت گرفته است.

3-نتایج 3-1 -تعریف و انواع خشکسالی بارون نقل می کند بیش از9۵۸ تعریف از خشکسالی ارائه شده است. بطور کلی خشکسالی شامل یك دورة پیوسته وپایدار )از چند ماه تا چندین سال( است که در این دوره مقدار آب موجود در منابع آبی منطقه به حد قابل توجهی کاهش می یابد و دچار کمبود می شود. خشکسالی حالتی نرمال و مستمر از اقلیم است. گرچه بسیاری به اشتباه آن را واقعه ای تصادفی و نادر می پندارند. این پدیده تقریباً در تمامی مناطق اقلیمی رخ می دهد، گرچه مشخصات آن ازیك منطقه به منطقه دیگر کاملا تفاوت می کند. خشکسالی یك اختلال موقتی است و با خشکی تفاوت دارد چرا که خشکی صرفاً محدود به مناطقی با بارندگی اند است و حالتی دائمی از اقلیم می باشد خشکسالی یك پدیده گذرا و موقت است. خشکسالی یك بلای طبیعی خزنده است که تا مراحل نهایی خطرات آن آشکار نمی باشد. این پدیده موج کمبود آب برای برخی فعالیت ها، گروه ها و محیط زیست می شود. خشکسالی بایستی در مقایسه با شرایط اقلیمی و هیدرولوژیکی متوسط در دراز مدت مورد ارزیابی قرارگیرد. بعلاوه زمان و تاثیر بارش نیز مهم می باشد. دیگر پدیده های اقلیمی مانند درجه حرارت زیاد, رطوبت نسبی کم نیز در اغلب موارد با خشکسالی در بسیاری از مناطق جهان توام می باشد و می توانند بنحو قابل ملاحظه ای شدت آن را افزایش دهند. خشکسالی را نبایستی تنها بعنوان یك پدیده فیزیکی یا طبیعی در نظر گرفت. اثر آن بر روی اجتماع حاصل اندر کنش میان یك پدیده طبیعی )بارش کمتر ناشی از تغییرات طبیعی اقلیم( و نیاز آبی مردم می باشد. انسان ها موج تشدید اثرات خشکسالی می شوند. خشکسالی های اخیر در کشور توسعه یافته و در حال توسعه بوده است و عواقب اقتصادی و زیست محیطی آن ها بوضوع آسیب پذیری تمامی جوامع را به یك خطر طبیعی نشان می دهد)9۰.) خشکسالی ترجمه واژه Drought بوده و عبارتست از رخداد شرایطی که درآن بارندگی و آب باران قابل دسترس پائین تر از حد نرمال باشد، این پدیده بر اثر نوسانات اقلیمی پدید می آید)99.) خشکسالی را دوره هایی با بارش پایین تر از معدل می داند که میزان کمبود بارش، نسبت به شرایط میانگین دراز مدت آن، تعیین کننده وضعیت خشکسالی در منطقه است و می تواند خشکسالی های هیدرولوژیك وکشاورزی را نیز بدنبال داشته باشد)9.) از نظر برخی محققان خشکسالی به 6 دسته کلی هواشناسی، آب و هوا شناسی، جوی،کشاورزی، آب شناسی و مدیریت آب تقسیم میشود )۰۸ .)از دیگر عوامل تنوع تعاریف خشکسالی، تنوع نیاز ها وزمینه ی کاری محققان می باشد. ازاین نظر خشکسالی رامی توان از دیدگاه های هواشناسی، کشاورزی وهیدرولوژیك، مورد بررسی قرار داد.، درنتیجه تعریفی که دریك تحلیل از خشکسالی ارائه می شود، باید متناس با شرایط اقلیم، نوع منابع ومقدار ذخایرآب، مصارف آب، نیازها و زمینه تحقیق محقق باشد) 96.) خشکسالی بنا به ماهیت اثر مختلفی که بر منابع و بخشهای مختلف از جمله بر کشاورزی و منابع طبیعی خصوصاً منابع آب می گذارد، توسط متخصصین به انواع خشکسالی هواشناسی، خشکسالی هیدرولوژی، خشکسالی کشاورزی و خشکسالی اقتصادی-اجتماعی طبقه بندی شده است )۰.)ویلهایت و گالنتز)۰۸ .)خشکسالی ها را به چهار دسته خشکسالی هواشناسی، خشکسالی کشاورزی، هیدرولوژی و اقتصادی- اجتماعی طبقه بندی نمودند. خشکسالی هواشناسی زمانی رخ می دهد که بارندگی سالیانه یا هر بازه زمانی معین)مثالً ماهانه یا فصلی( کمتر از میانگین دراز مدت آن باشد. ادامه خشکسالی هواشناسی به مدت طولانی سبب بروز خشکسالی هیدرولوژی می شود که در این نوع خشکسالی، سطح آب رودخانه ها، مخازن آب، دریاچه ها و آبهای زیرزمینی به پایینتر از میانگین دراز مدت افت می کند. خشکسالی کشاورزی نیز زمانی آغاز می شود که مقدار رطوبت موجود در محیط ریشه گیاه به حدی کاهش یابد که موج پژمردگی و در نهایت کاهش محصولات کشاورزی گردد. از این رو بخش کشاورزی اولین بخش از فعالیتهای انسانی است که تحت تأثیر خشکسالی قرار می گیرد.خشکسالی هواشناسی که موضوع اصلی این پروژه می باشد، کمبود مقدار بارندگی را نسبت به شرایط میانگین درازمدت آن بررسی می نماید. امروزه برای تعاریف خشکسالی از دیدگاه هواشناسی از سه مفهوم کلی زیر استفاده می شود

الف د روزهای متوالی بدون بارندگی ب د روزهای متوالی با بارندگی ناچیز ج د بارندگی ناچیز طییك دوره زمانی معین.

بعضی از اقلیم شناسان و هواشناسان »بارندگی ناچیز« را بارندگی روزانه کمتر از ۰ میلی متر می دانند، اما دیگران آن را کمتر از ۵ میلی متر در نظر می گیرند. همچنین، اصطلاح، »فقدان بارندگیی آبی بارشی« به عنوان کمتر ازیك مقدار ناچیز و گاهاً بارندگی روزانه کمتر از ۰ میلی متر که هیچگونه تأثیری روی اکوسیستم نمی گذارد، تعریف شده است. در تعریف»روزهای متوالی« بعضی از محققین این توالی را بیش از 9۵ روز، اما دیگران آن را ۰۵ روز در نظر گرفته اند. برای تعریف»بارندگی ناچیز طی دوره زمانی معین« بعضی از محققین از واحد زمانی ماهانه، اما دیگران از واحد زمانی فصلی یا سایر واحدهای زمانی استفاده نموده اند خشکسالی هواشناسی که در بسیاری از منابع با عنوان خشکسالی اقلیم شناسی از آن نام برده شده است به دلیل کمبود ویا کاهش مقدار بارندگی در طی دوره ای از زمان بوجود می آید. به عبارتی خشکسالی هواشناسی زمانی حادث می شود که میزان بارندگی سالانه کمتر از میانگین درازمدت آن باشد. این کمبود بارندگی ممکن است نسبت به میانگین نرمالیك منطقه اقلیمی ویا طول دوره خشك ارزیابی گردد. تعاریف خشکسالی هواشناسی بایستی به صورت موردی برای هر منطقه خاص درنظر گرفته شود چرا که شرایط اتمسفریکی موجب کمبود بارش می شود، از منطقه ای به منطقه دیگر شدیداً تغییر می کند کشاورزی بزرگترین عامل مصرف کننده آب شیرین است، در حال حاضر حدود 1۸ درصد مجموع آب شیرین جهان در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد. در ایران بیش از 1۸ درصد نیازهای آبی کشور به کشاورزی اختصاص دارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که در مقابل خشکسالی حساسیت زیادی دارد. خشکسالی اقتصادی اجتماعی هنگامی رخ می دهد که عرضه کاالهای مورد نیاز اجتماع تحت تاثیر عدم وجود آب کافی دچار اختالل شود. نمونه آن را می توان در سال جاری کمبود آب برای تولید برق نیروگاههای برقابی که تضمین کننده تداوم ارائه برق هستند نام برد. در کشور اروگوئه سال 91۰1 میالدی چنین وضعتی با درجه سختی بیشتری دولت را مجبور به خرید نفت نمود.از نظر وایت )۰۸ ،)معیار تعریف خشکسالی اقتصادی – اجتماعی بر مبنای عرضه و تقاضای آب استوار است هرگاه میزان تقاضای آب برای تولید برخی کاالهای اقتصادیبیشتر از عرضه آب شود خشکسالی اقتصادی – اجتماعی روی می دهد افزایش جمعیت و یا افزایش مصرف سرانه آب در کنار کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی هواشناسی و یدرولوژی از عوامل بروز خشکسالی اقتصادی – اجتماعی است. افزایش جمعیت ویا افزایش مصرف سرانه آب در کنار کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژی از عوامل بروز خشکسالی اقتصادی-اجتماعی است)98.)

3-2-پیامد اثرات خشکسالی : پیامد اثرات توأم با خشکسالی های هواشناسی ، کشاورزی و هیدرولوژیکی تفاوت های آنها را بیشتر آشکار می کند . زمانی که خشکسالی آغاز می شود ، بخش کشاورزی بدلیل وابستگی بیش از حد به ذخیره رطوبتی خا ، معموالً نخستین بخشی است که تحت تأثیر قرار می گیرد . در طی دوره های ممتد خشکی ، چنانچه کمبود بارش ادامه یابد ، رطوبت خا به سرعت تخلیه می شود در این صورت اتکاء مردم به سایر منابع آبی بایستی تأثیرات این کمبود را مرتفع سازد مثالا آنهایی که متکی به منابع آبهای سطحی ) نظیر مخازن و دریاچه ها ( و آبهای زیرزمینی هستند معموالً دیرتر از سایرین تحت تأثیر قرار می گیرند . یك خشکسالی کوتاه مدت که 8 تا 6 ماه به طول می انجامد بسته به خصوصیات هیدرولوژیکی سیستم و نیازهای مصرف آب احتماالً تأثیرات اندکی بر این بخش ها به همراه دارد .

زمانی که بارش به حالت نرمال برمی گردد و شرایط خشکسالی هواشناسی پایان می پذیرد ، تا زمان احیاء مجدد منابع آبهای سطحی و زیرسطحی پیامدهای سوءاین پدیده ادامه می یابد . در ابتدا ذخایر رطوبت خا و به دنبال آن جریانهای سطحی ، مخازن و دریاچه ها و آبهای زیرزمینی جایگزین می شود .ممکن است اثرات خشکسالی در بخش کشاورزی به دلیل وابستگی آن به رطوبت خا سریعاً از بین برود لیکن در سایر بخش ها که متکی به ذخایر سطحی و یا زیرسطحی آب هستند تا ماهها یا حتی سالها طول بکشد . استفاده کنندگان از آبهای زیرزمینی که معموالً آخرین افرادی هستند که به هنگام بروز خشکسالی تحت تأثیر آن قرار می گیرند دیرتر از سایرین بازگشت به وضعیت عادی سطح آب زیرزمینی را تجربه می کنند . طول دوره تجدید ذخیره منبع تابعی از شدت و تداوم خشکسالی و مقدار بارش دریافتی است.

 

3-2-1-اثرات خشکسالی بر کشاورزی

خشکسالی در کشاورزی بر تولیدات محصوالت زراعی، باغی، دامی، حمل و نقل، منابع آب، خا اثر میگذارد. خشکسالی همچنین باعث خسارت به گونه های گیاهی و جانوری، شیوع بیماریها، تغییر شیوه زندگی روستاییان، سالمتی و … میگردد.)۰ )در اینجا تأثیر خشکسالی را به سه دسته تقسیم میکنیم:

 اثر خشکسالی روی خاک : کاهش مواد آلی و غذایی موجود در خاک و کاهش نفوذ پذیری آن، افزایش فرسایش بادی و آبی، کاهش نقل و انتقال مواد غذایی در داخل خاک ، تخریب ساختمان و بافت خاک ، افزایش تبخیر از سطح خاک و کاهش کیفیت خاک.

اثر خشکسالی بر روی آب کشاورزی: کاهش و یا خشك شدن آب رودخانه ها، عدم استحصال آب و کاهش تغذیه سفره های آب زیرزمینی، کاهش آبدهی قناتها، کاهش سطح دریاچه ها، تأثیر بر کیفیت آب مانند افزایش غلظت نمك،افزایش دمای آب، افزایش اسیدیته و…

 اثر خشکسالی بر تولیدات کشاورزی: اثر خشکسالی بر روی محصوالت زراعی و باغی و منابع طبیعی به دو صورت می باشد:

 آثار مستقیم: خشکسالی باعث کاهش تولیدات زراعی و باغی، کاهش تولیدات دامی و طیور، کاهش تنوع گونه ها در اثر کاهش کیفیت خاک و کاهش دسترسی به آب، کاهش تولیدات شیاتی . آثار غیر مستقیم: این آثار در واقع نتیجه اثرات مستقیم خشکسالی بر روی کشاورزی میباشد که باعث مشکلاتی چون کاهش درآمد کشاورزان و شاغلین بخش کشاورزی، افزایش قیمتهای محصوالت کشاورزی، بیکاری، مهاجرت و… میباشد. اثرات غیر مستقیم ناشی از خشکسالی بر روی کشاورزی بیشتر همان اثرات اقتصادی ناشی از خشکسالی هستند که بر روی کشاورزی اثر دارند. البته تأثیرات اجتماعی و سیاسی خشکسالی نیز به نوبه خود قابل توجه است که رابطه بسیار نزدیکی میان این تأثیرات وجود دارد.با توجه به اینکه کشاورزی بزرگترین عامل مصرف آب شیرین است و آسی های زیادی که این بخش از پدیده خشکسالی می بیند، مدیریت درازمدت منابع آب نیازمند استفاده اقتصادی از آن است، لذا سرمایه گذاری در منابع آب و خاک باید با توجه به شرایط اقلیمی و اجتمایی کشور انجام گیرد و هر نوع توسعه کشاورزی و صنعتی که آسیب کمتری به منابع محدود آب و خاک وارد می سازد و از تخریب جنگل ها و مراتع جلوگیری می کند باید معمول گردد. و همه این اقدامات باید از طریق بررسی های مؤثر اقتصادی،استفاده از نتایج تحقیقات، هماهنگی و مشارکت مردم و مسئولین مربوطه انجام گیرد. تا با مدیریت صحیح در بهره برداری اقتصادی از منابع و مقابله به هنگام، از اثرات و پیامد¬های منفی خشکسالی و خسارتهای ناشی از آن کاسته شود.

3-2-2-اثرات خشکسالی بر تنوع زیستی

از ایجاد پارکهای جنگلی و جنگلکاری در سطوح وسیعی و در مناطق دارای بافت سبك و خاکهای فقیر که دارای ظرفیت نگهداری آب پایین هستند اجتناب شده تا مشکل کمبود آب در دوره های خشکسالی کاهش یابد.مطالعاتی در زمینه شناسایی گونه های مقاوم به پدیده خشکسالی صورت گیرد تا در مناطق در معرض تهدید خشکسالی تا آن گونه ها برای احداث پارک مد نظر قرار گیرد .خشکسالی به عنوان یکی از عوامل ایجاد تنش در گونه ها شناخته شده است. بواسطه خشکسالی غذا، آب و پناه کمتری در اختیار گونه ها خواهد بود. در نتیجه رشد و تولید مثل افراد در جمعیت ها کاهش یافته و افراد بعلت فقر غذایی نسبت به بیماریها آسیب پذیر می شوند. تحقیقات انجام شده از مقایسه شرایط خشکی در محیط های مختلف نشان داده است که شرایط خشکی که بر گونه ها تحمیل می شود باعث کاهش غنای گونه ای، هر دو شاخ تنوع الفا در مقیاس محلی و تنوع گاما درمقیاس منطقه ای، می شود و از طرف دیگر باعث افزایش شاخ یکنواختی یعنی افزایش شباهت گونه ها می شود.بنابراین حتی در شرایطی که گونه ها پس از دوره خشکسالی دوباره جمعیت های خود را بازسازی می کنند تنوع گونه ای بسیار کمتر از شرایط قبل از خشکسالی خواهد بود چراکه بسیاری از گونه ها که تحمل شرایط خشکی را نداشته و از مکانیسم های سازگاری برای سپری کردن این دوران برخوردار نیستند نابود شده و درنتیجه تنوع گونه ای جامعه کاهش می یابد.از آنجا که فعالیت های انسانی زیستگاه های طبیعی را دگرگون می کند، تاثیر بلایای طبیعی بر گونه ها و جوامع دو چندان می شود بنابراین علاوه بر نیروهای طبیعی که بر تنوع زیستی موثرند و ترکی و ساختار جوامع را در دراز مدت شکل می دهند نیروهای انسانی با سرعت و شدت بیشتری به تغییر شرایط زیستی گونه ها پرداخته و توانایی سازگاری گونه ها با شرایط را از آنها سلب می نمایند یعنی سرعت ایجاد تغییر بسیار بیشتر از آن است که گونه ها قادر به تحمل و سازگاری با آن باشند.برای فهم بهتر تاثیرات خشکسالی بر غنای گونه ای و ترکی گونه ای جوامع مطالعات بیشتری الزام است. مدل سازی و شبیه سازی شدت و فراوانی خشکسالی بر گونه های مختلف در محیط های آزمایشی و آزمون شدت های متفاوت خشکی بر روی گونه ها در درازمدت می تواند در زمینه برنامه ریزی های آینده برای مدیریت گونه ها و جوامع زیستی راهکارهای خوبی را در اختیار محققان و مدیران قرار دهد. تغییرات پدید آمده نگرانی هایی را در مورد تاثرات بالقوه خشکسالی بر تنوع زیستی از طریق تاثیر بر تولید اکوسیستم ها، توزیع جغرافیایی گونه ها و روند انقراض آنها پدید آورده است .خشکسالی در سه سطح فرد، گونه و اکوسیستم بر تنوع زیستی تاثیر می گذارد. بنابراین برای بررسی تاثیر خشکسالی بر تنوع زیستی می توان از شاخ های تنوع مانند غنای گونه ای و شاخ یکنواختی استفاده نمود. خشکسالی باعث کاهش رشد، افزایش مرگ و میر و کاهش زادآوری در افراد متعلق به یك گونه می شود. افرادی که در معرض خشکسالی های طوالنی قرار می گیرند، بدلیل مواجه با تنش کم آبی و کمبود مواد غذایی ضعیف و ناتوان شده و نسبت به بیماریها نیز بسیار آسیب پذیرند. بنابراین افراد متعلق به یك گونه با تغییر منطقه جغرافیایی پراکنش خود سعی در تعدیل شرایط می نمایند و آنهایی که در این امر موفق نباشند، نابود می شوند. در شرایط خشکسالی ترکی گونه ای جوامع تغییر نموده و گونه هایی که تحمل پدیری بیشتری نسبت به گرما و خشکی دارند باقی می مانند که باعث تغییر در تنوع گونه ای جامعه می شود. عالوه بر این خشکسالی باعث کاهش تولید در مقیاس اکوسیستم می شود در نتیجه غذای کمتری در اختیار گونه ها قرار گرفته و در اثر رقابت برخی از گونه ها محکوم به نابودی هستند که غنای گونه های محلی کاهش مییابد. به منظور مقایسه تاثیر خشکسالی بر تنوع زیستی در یك مطالعه موردی دو منطقه که یکی تحت تاثیر خشکسالی قرار داشته و دیگری نداشته است از نظر شاخ های تنوع مقایسه می شوند. این دو منطقه اکوسیستم های تاالبی بوده که یکی به صورت دایمی و پرآب و دیگری شامل آبگیر های فصلی است که بدلیل خشکسالی فقط در دوره کوتاهی و به میزان کم آب داشته است . دو اکوسیستم مذکور در دوره زمانی چهار ساله پایش شده و در پایان دوره شاخ های تنوع گونه ای شامل تنوع الفا و گاما و شاخ یکنواختی )جکارد( بین دو منطقه محاسبه و مقاسیه شده است. نتایج حاصل نشان داد که در دوره زمانی پایش، در مقیاس محلی در تاالب دایمی به طور متوسط ۰8 گونه و در تاالب خشك ۰۸ گونه ثبت شد که نشان دهنده تنوع الفا کمتر در تاالب خشك می باشد. در مقیاس منطقه ای در تاالب دایمی 19 گونه و در تاالب خشك فقط 81گونه مشاهده و ثبت شد که نشان می دهد تاالب خشك تنوع گاما کمتری دارد.

3-3-اقدامات انجام گرفته جهت مقابله با خسارت ناشی از پدیده خشکسالی

شکی نیست که تاکنون امکانات و اقدامات متعددی برای مقابله با خشکسالی مورد استفاده قرار گرفته است. اما با ارزیابی این معیارها می توان چنین نتیجه گرفت که در بیشتر حاالت این اقدامات بی پایه و اساس بوده و از یك پارچگی خوبی نیز برخوردار نبوده است. بیشتر اقدامات در زمانی کوتاه انجام گرفته و راه حل های ارایه شده نیز عموماً التیام بخش و نه بازدارنده و دارای اثرات جزئی بوده اند. به منظور مقابله با پدیده خشکسالی الزم است از تجربیات گذشته در رابطه با اقدامات انجام شده حداکثر استفاده را به عمل آورد. جمع آوری و تجزیه و تحلیل صحیح این ضوابط غیر قابل اجتناب بوده و نتیجه گیری شفاف از ارزیابی ها در حد امکان ضروری است.چنین به نظر می رسد که عموم مردم معموالً به اندازه کافی از پدیده خشکسالی اطالع ندارند. مردم و تصمیم گیرندگان ترجیح می دهند که در برابر حوادث جاری و مشکالت و مسایل تنش زا عکس العمل نشان دهند. به مسایل و مشکالت نادر و غیرمنتظره همچون آنهایی که در اثر خشکسالی پدید می آیند قبالً توجه نمی شد تا آنکه مجدداً به وقوع پیوسته و نظراتافراد را به خود جل کند. مطال منتشر شده اغل در مدت زمان کوتاهی پس از پدیده خشکسالی فراموش می شوند. بسیاری از اوقات به نظر مردم این نوع وقایع دیگر تکرار نمی شوند. در واقع رفتار اجتماعی نه تنها از طریق واقعیات بلکه بوسیله احساسات و اعتقادات مردم نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. یکی از اعتقادات مردم این است که خشکسایل بعدی )دقیقاً همچون هر نوع بلیه یا خطر طبیعی دیگر( به شدت و بدی قبلی نخواهد بود. این گونه شیوه برخورد با پدیده خشکسالی ممکن است در بین کشاورزان نیز رایج بوده و متاسفانه در نظر بعضی طراحان و تصمیم گیرندگان نیز تاثیر گذار باشد. این امر باعث کم اهمیت جلوه دادن مفاهیم کلی مقابله با خشکسالی و عدم ارایه راه حل های مناس برای برنامه ریزی و بهره برداری مفید از منابع آب شده است. برای مقابله با مسایل بحران خشکسالی الزم است در مورد تمام اقدامات و برنامه های اصالحی پدیده خشکسالی برنامه ریزی به عمل آید.

3-4-وسایل و روش های مقابله با خسارات ناشی از پدیده خشکسالی

پس از طرح مباحث مقدماتی در این بخش، راهبرد واقعی مقابله با ضایعات خشکسالی تشریح می شود. در اساسی ما این است که علی رغم عدم اطمینان از ارزیابی عوامل موثر در پدیده خشکسالی و مشکالت موجود بر سر راه پیش بینی وقایع مربوط به آن بشر برای مقابله با خسارات ناشی از پدیده خشکسالی به طور کامل خلع صالح و درمانده نیست. در این فصل راه حل های ضروری برای جوابگویی به اثرات مختلف پدیده خشکسالی به طور خالصه ارایه شده و تمام اقدامات موردنیاز برای مقابله با این پدیده مطرح می شود. این روش ها و اقدامات را می توان به سه گروه به شرح زیر طبقه بندی کرد:

3-4-1 -ارزیابی و پیش بینی وقوع خشکسالی 

یکی از مهم ترین عملیات جهت پیش گیری این پدیده، پیش بینی هواشناسی و به کارگیری تمامی روش های هشداردهنده به مردم است که از طریق ارایه اطالعات گسترده با استفاده از کلیه وسایل ارتباط جمعی میسر می شود. در حال حاضر روش ها و شاخ های محاسباتی بسیار خوبی در دسترس است. و از این رو امکان وقوع و شدت خشکی به طور مستمر قابل محاسبه و پیش بینی است. همچنین می توان درجه خشکسالی را با کمك واژه های خاص گیاهی همچون پتانسیل خاک – آب و تعداد روزهای تحت تنش آبی مربوط به گونه های معین گیاهی بیان کرد. استفاده از شاخ رطوبت قابل دسترس )MAI )یا انواع دیگر شاخ های خشکسالی برای انجام محاسبات موردنیاز امکان پذیر است. اما برای ارزیابی و مقابله بین المللی با یان پدیده و ترسیم نقشه منطقه ای یا قاره ای حساسیت خشکسالی بر اساس نتیجه محاسبات انجام یافته الزم است نوعی توافق برای استفاده از یك روش مشتر به عمل آید. طبق بیان سزدلك در رابطه با جنگلداری 8۵ کشور اروپایی ایالت متحده آمریکا و کانادا از یك سیستم مشتر رفتارسنجی که شامل رفتارسنجی وسیع در مقیاس اروپایی )سطح I )و رفتار سنجی متمرکز بر روی پالت های مشاهده ای دایمی )سطح II )بوده استفاده می کند. این برنامه رفتار سنجی به فهم و ارزیابی اثرات مخرب خشکسالی کمك می کند. روش دیگر تهیه طرح های مدیریت جنگل در ده سال آتی است. در این روش خصوصیات جنگل ها به ویژه شرایط سالمتی آنها مورد توجه قرار گرفته و تمامی اطالعات در مجموعه آمار و اطالعات وضعیت جنگل های ملی ارایه می گردد. روش دیگر اندازه گیری بر اساس برنامه بازدید از جنگل های جوان استوار است به گونه ای که در آن قطعات جنگلی 4 تا 9۸ ساله در هر سال مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته و اثرات خشکسالی به طور کیفی و کمی بر وضعیت جنگل های جوان مورد ارزیابی قرار می گیرد. جهت پیش بینی این واقعه در کشورهای که با پدیده خشکسالی روبه رو بوده باید خدمات مستمری وجود داشته باشد تا به کشاورزان، متخصصین مدیریت آب و اشخاصی که عالقه مند به ایجاد آمادگی در برابر اثرات سوء خشکسالی هستند، کمك نماد. شاخ هایی که مستمراً برای کاهش خسارات ناشی از خشکسالی تعیین می شود می تواند به عنوان پایه ای برای یارانه های دولتی و دیگر معیارهای در نظر گرفته شده محسوب شود. به منظور اطالع رسانی و ایجاد آگاهی عمومی می توان از وسایل مختلف سمعی بصری همچون نشریات ترویجی، خبرنامه ها، روزنامه ها، مجالت ادواری، رادیو و تلویزیون و ارتباط مستقیم با متخصصین استفاده کرد. این روش یکی از موثرترین راه های انتشار دانش و آگاه کردن مردم از روش های ممکن برای جلوگیری از اثرات مخرب خشکسالی است. راهبرد مقابله با خشکسالی باید از روش های مورد استفاده در زراعت دیم و نیز از وسایل پیشگیری موجود در مدیریت آب،صنعت، خدمات و بازرگانی استفاده کند.

3-4-2-روش های پیشگیری

روش های پیشگیری به سه دسته تقسیم می شوند: -روش های معطوف به عرضه – روش های معطوف به تقاضا – روش های کاهنده میزان خسارات در بین روش های معطوف به عرصه وسایل متعددی برای کاهش خسارات خشکسالی وجود دارد با توجه به نظرات هیس چنگاتا و همکاران استفاده بهتر و کارآمدتر از منابع موجود، توسعه روش های جدید و بهره بردن از راهکارهای غیر مرسوم و پیچیده به منظور افزایش منابع موجود جزو مهم ترین روش های کاهش مسایل و مشکالت پدیده خشکسالی است. برای استفاده بهتر از منابع موجود، اقدامات مدیریتی مطرح می شوند. قبل از هر چیز باید تمام ذخایر آب های سطحی در مخازن برای یك هدف خاص به کار برده شوند، لیکن استفاده از ذخایر آب های زیرزمینی، استفاده از انتقال اب در داخل یابین حوضه ها و یا ترکی این روش ها نیز جزو ابزار مهم در این ارتباط محسوب می شوند بهبود منابع به وسیله روش های مختلف حفاظت آب، باالخ آنهایی که سب کاهش میزان تلفات آب می شوند می تواند به عنوان یك اقدام عملی اما غالباً نامطمئن در کاهش اثرات خشکسالی به حساب آید. پوشش و آب بندی کانال ها مدیریت رستنی ها در جهت مصرف کمتر آب،حفاظت از خاک برای افزایش قدرت فیلتراسیون و جلوگیری از عملکرد روش های مشابه، جزو مهم ترین راهکارها در این زمینه است. برای توسعه منابع جدید انجام اقدامات زیر امکان پذیر است: استفاده اضطراری از دریاچه ها و یا مخازنی که سطح آب در آنها ثابت است تبدیل آب شور )در کناره دریاها( تغییر اقلیم باکمك تنظیم توفانها و استفاده از آب های فسیلی استفاده مجدد از پساب ها راه موثری در افزایش منابع آب به خصوص در کشاورزی است.در این رابطه می توان افزایش منابع آب به طرق ترکیبی پیچیده ارتباط و توسعه سیستم های بزرگ تامین آب استفاده تلفیقی از همه منابع آب مدیریت خاص برف و یخ را نیز ذکر کرد که به توزیع موقت منابع مرتبط است. سمت و سوی اقدامات معطوف به تقاضا، کنترل پدیده خشکسالی در جهت استفاده بهتر از منابع ناکافی آب و تامین موثر آب برای مصرف کنندگان است. اصلاح سیستم تقاضا برای آب در سطح مزرعه، به حداقل رساندن رواناب، زهکشی و تلفات تبخیر تخصی آب با وسایل مخصوص تجزیه و تحلیل تجارب حاصل از وقوع خشکسالی در گذشته جزو مهم ترین روش های این راهکار می باشد همچنین روش های قابل استفاده گسترده ای برای به حداقل رساندن اثرات خشکسالی وجود دارد.وقوع پدیده خشکسالی قبل از موعد مقرر با استفاده از تجزیه و تحلیل اطالعات و دانستن زمان تناوب طول دوره پدیده خشکسالی در گذشته انجام پیش بینی ها و آگاه کردن مردم از عواملی است که آمادگی بهتری را در کل جامعه ایجاد کرده سبب هوشیاری مردم می شود و نتیجه آن کاهش اثرات سوء خشکسالی است. در جنگلداری ایجاد پوشش گیاهی یا جنگل در ناطق مرتفع و قسمت های بالایی حوضه های آبخیز و نیز ایجاد کمربند جنگلی موج جلوگیری از به هدر رفتن آب کنترل فرسایش و بهبود وضعیت نفوذ آب در خاک می شود. به این منظور اختصاص یك برنامه بین المللی احیای جنگل ها لازم الاجراست.

3-4-3-ابزار و وسایل کاهش خسارات خشکسالی

در پدیده خشکسالی روش های متعددی برای کاهش خسارات بالقوه وجود دارد. این روش ها شامل مواردی همچون انتخاب بهینه و تغییر کاربری اراضی، اصالح سیستم تناوب کشت انتخاب منطقی واریته های گیاهی یا تغییرات پدیده آمده در تکنولوژی )فن آوری زراعی است مراحل و فرایند پیچیده احیاء اراضی نظیر کاشت درختان، جنگل کاری، ایجاد فضای سبز،نرم و سست کردن خاک اصلاح خاک ، کنترل سطح آب های زیرزمینی، آبیاری، تامین هماهنگ مواد غذایی خا ، همگی می توانند در کاهش خسارات ناشی از پدیده خشکسایل در یك منطقه مشخ موثر واقع شوند. پرورش و تکثیر گیاهانی که مقاومت بیشتری به پدیده خشکسالی دارند از اهمیت زیادی برخوردار است.

 4-4-3-اغماض

مفهوم اغماض این است که ما آگاهانه بعضی از خطرات، محدودیت ها، تلفات عملکرد و یا سود را بپذیریم. از این رو تعیین سطوح مختلف قابل اغماض در یك منطقه، کشور، ناحیه و حتی در یك مزرعه حائز اهمیت است. ارزیابی ریسك باید در شاخه ها و رشته های مختلف اقتصادی و اجتماعی که پدیده خشکسالی در آنها خسارت عمده ایجاد می کند صورت گیرد. در این رابطه الزم است لیست اولویت ها برای میزان اغماض در برابر کمبودها تعیین شده و روش های پیش گیری و کاهش خسارات ناشی از خشکسالی تعیین و انتخاب روش مناس برای هر مورد در رابطه با شیوه اغماض اعالم شود. اغماض در برابر خسارت خشکسالی و وضعیت حقیقی این پدیده نیاز به اطالعات کامل و جامعی از سرتاسر کشور دارد. در این رابطه رسانه های ارتباط جمعی می توانند کمك بزرگ و شایان توجهی نمایند. نمی توان منکر این قضیه بود که در سال های اخیر حساسیت جوامع در برابر خسارات ناشی از خشکسالی افزایش یافته لذا آمادگی در برابر این بلیه از اهمیت باالیی برخوردار است.

3-4-5 -سازماندهی و هماهنگی

از آنجا که خشکسالی یك پدیده بسیار پیچیده است، مقابله در برابر اثرات این واقعه به سازماندهی و هماهنگی دقیق بین گروه های درگیر و مسئوالن جامعه نیاز مبرم دارد. تنظیم و شکل گیری راهبردهای ملی مقابله با خشکسالی نیاز به کار و تفح علمی در بین متخصصان مختلف این امر داشته و بدون هماهنگی کامل اقدامات به عمل آمده موثر واقع نخواهد شد وضعیت مشابهی برای به کارگیری راهبردهای توصیه شده وجود دارد اما افرادی که با مدیریت خشکسالی سروکار دارند باید متقاعد به قابل فهم بودن مسئله باشند.از این نظر الزم است برای مقابله با پدیده خشکسالی وظایف گروه های مختلف درگیر در ارایه یك راهبرد ملی یا منطقه ای تعیین شود وظایف مختلف سازمان های دولتی، سازمان های محلی یا منطقه ای موسسات محلی، سازمان ها )شامل سازمان های غیر دولتی( و شرکت ها مزارع و افراد حقیقی باید متمایز و روشن باشد خالصه کردن وظایف محوله در یك برنامه عملیاتی به گونه ای که هر کس قادر به تشخی وظایف، تکالیف و امکانات خود بوده و به طور هم زمان امکان مشاهده کل اقدامات انجام گرفته در این راستا وجود داشته باشد، قویاً توصیه می شود.

3-4-6-همکاری های بین المللی

چون خشکسالی و دیگر پدیده های طبیعی مرزهای سیاسی را در نظر نمی گیرند، تاثیر کشورهای همسایه نیز باید مدنظر قرار گیرد. یك راهبرد ملی خوب و دقیق یا روابط بین المللی سروکار داشته و در جهت مقابله با خسارات پدیده خشکسالی بر روی همکاری های بین المللی، حساب کند این امر به وسیله سازمان های بین المللی ارتقاء یافته و حتی سازمان ملل متحد نیز سعی در یاری رساندن به کشورهای درگیر با این واقعه را داشته و توجه حکومت های مختلف حهت همکاری هر چه بیشتر برای مقابله با خشکسالی و بیابان زایی را نیاز دارد. همچنان که در کنوانسیون سازمان ملل متحد در رابطه با “مقابله با بیابان زایی در کشور هایی که با پدیده خشکسالی یا بیابان زایی شدید روبرو هستند )به ویژه، در آفریقا )9114 ” )بیان شده است: برنامه های عملی، علمی، همکاری های فنی و اقدامات حمایتی جهت مقابله با این پدیده در حال توسعه بوده و امری ضروری به شمار می رود. تا به حال بسیاری از کشورها که هدفشان تهیه راهبردهای ملی مقابله با خشکسالی است به این کنوانسیون پیوسته اند. همکاری های مختلف بین المللی در جنگلداری و داشتن اهداف مشتر و مشابه جهت کشت گیاهان جنگلی مقاوم به خشکسالی و گونه های درختان بومی و نگهداری جنگل ها شرایط بهتری را فراهم می سازد. همچنین شرکتهای بزرگ بین المللی پرورش گیاه و توزیع کنندگان بذرها می توانند در مقابله با این پدیده سهیم باشند. همچنانکه همگان آگاهی دارند، کمیسیون بین المللی آبیاری و زهکشی )ICID )نیز به طور فعال با مسایل مدیریت خشکسالی سروکار داشته و سعی دارد کشورهای عضو را جهت مقابله با ضاعات خشکسالی برای یافتن امکان انجام فعالیت های موثر و هماهنگ یاری نماید. تیم کاری جدید التاسیس منطقه اروپا با عنوان “خشکسالی” به منظور سازماندهی بهتر ارتباطات دو جانبه یا چند جانبه، بخش ویژه ای را جهت متحد شدن و کمك رسانی به یکدیگر برای کشورهای اروپایی تدار دیده است. یکی از وظایف اصلی همکاری های بین المللی تهیه نقشه حساسیت به خشکسالی و تدوین راهبردهای مقابله با اثرات مخرب پدیده خشکسالی در اروپا است.

3-4-7 -آموزش، تحقیق و توسعه

مسایل و مشکالت خشکسالی هیچ گاه بدون انجام تحقیقات مداوم وپروژه های توسعه عملی نیست. علی رغم این که تاکنون در زمینه های مختلف، تحقیقات متعدد و ارزش مندی )مرتبط با موضوع( انجام گرفته است، لیکن در نهایت بررسی جامع مسایل و مشکالت ناشی از خشکسالی به هماهنگی مداوم و سیستماتیك نتایج این تحقیقات نیاز مبرم دارد. نتایجی که تا به امروز به دست آمده است می تواند به چهار زیر مجموعه: اکولوژی فن آوری خشکسالی )مدیریت(، اقتصاد خشکسالی و جامعه شناسی پدیده تقسیم شود. این تقسیم بندی به یك نوع همکاری جدید بین افراد و موسسات مربوط در سطح ملی و بین المللی نیاز دارد. بنابراین در رابطه با پدیده خشکسالی، به منظور انجام تحقیقات اولویت دار در یك منطقه مشخ ،اختصاص یك فصل جداگانه برای بیان کارهای تحقیقاتی جدید و رایج، بررسی امکان همکاری در زمینه تحقیق، توسعه و منابع مالی ضروری به نظر می رسد. برنامه های آموزشی و پرورشی می بایست بر نکات متعددی متمرکز شوند، به طوری که در ابتدا الزم است به منظور افزایش آگاهی عموم مردم از مساله خشکسالی، و حفاظت آب و روشهای کاهش اثرات آن، شناخت و در کلی و صحیح این پدیده در سطح وسیع صورت گیرد. ضمناً باید جهت ارتقای سطح آگاهی مردم از ضایعات خشکسالی و پیچیدگی موجود در مسایل مدیریتی آن برنامه های آگاه کننده ارایه شود. برنامه های آموزشی باید بصورت بلندمدت طراحی شده و برای کس فهم و در موضوع حفاظت از منابع آب و روش های پیشگیری از پدیده خشکسالی در بین گروه های مختلف سنی و بخش های مختلف اقتصادی جامعه تالش شود.

3-4-8-نحوه استفاده از این دستورالعمل

پس از ایجاد کمیسیون ملی خشکسالی به عنوان یك تیم مسئول برای نظارت و هماهنگی کارهای الزم قبل از وقوع خشکسالی، ابتدا الزم است در جهت مرور و ارایه توصیه ها به منظور کاهش اثرات زیانبار و اعمال واکنش هایی در طول مدت خشکسالی آمادگی و توسعه راهبرد ملی مقابله با خشکسالی و طرح عملیات مقابله با خسارت این پدیده اقداماتی انجام گیرد. راهبرد ملی با نگرش به ساختار این دستورالعمل به صورت گام به گام و با توجه به نقطه نظرات زیر و مسایل مربوط به رویدادهای محلی تدوین و در طول کار مدنظر قرار گیرند.

-بیان اهداف و مقاصد راهکار مقابله با خشکسالی و طرح اجرایی آن – جل حمایت و مشارکت همه سودبران جهت رفع تضادها و ناسازگاری ها – شناخت خطر خشکسالی و روش های کاهش خطرات بالقوه آن با در نظر گرفتن اطالعات و اده های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی – تنظیم متن نهایی راهبرد و یا طرح اجرایی بر اساس ارزیابی ها و گزارش های ارایه شده توسط کمیسیون های فرعی )یاکمیته ها( – تعیین نیازهای تحقیقاتی جهت تکمیل خالء های نهادی – ترکی علم و خط مشی ها )سیاستگذاری( – آموزش و آگاه نمودن مردم درباره خشکسالی – ارزیابی خطر خشکسالی و اثرات اقدامات انجام گرفته در گذشته و حال در رابطه با مسایل مطرح شده اطالعات کاملتری نیز در نشریه تهیه شده توسط ویلهایت و همکارانش )۰۸ )ارایه شده است.

روشهای ساده برای کاهش اثرات خشکسالی

-حرکت تدریجی به سمت سیستم های کمخا ورزی و بیخا ورزی -جایگزینی روشهای نشایی به جای بذرکاری به منظور کاهش دوره رشد در محصوالت جالیزی -استفاده از سیستمهای هوشمند کنترل شرایط محیطی در محیطهای بسته کشاورزی -استفادهی مجدد از آبهای هرز برای آبیاری مجدد -پخش سیالب جهت تغذیهی سفرههای زیرزمینی و ذخیرهسازی روانآبهای فصلی، احداث گورآب، ذخیرهسازی آّب قنوات، انجام عملیات آبخیزداری و آبخوانداری

-ترویج روشهای کم آبیاری)کشت دو ردیف در روی یك پشته، آبیاری یك در میان فاروها، کشت درون جویی، کشت زیر پالستیك، جایگزینی کشت جوی و پشته بهجای کرتی( -مرمت شبکههای آبیاری و توسعهی شبکههای انتقال آب با لوله -ترویج آبیاری در ساعات خنك)شبانه، صبحگاهی و عصرگاهی( -استفاده از کودهای دامی و کمپوست شهری، ورمی کمپوستها جهت بهبود تغذیه گیاهی و حفظ رطوبت خاک -کنترل بهموقع علفهای هرز، آفات و بیماریها -استفاده از مالچها، شخم سطحی و سلهشکنی، پوشاندن زمین از برگ و کلش و بقایای گیاهی و ایجاد بادشکنهای زنده)درخت( جهت کاهش شدت بادهای گرم تابستان و کاهش تبخیر -گسترش کشت گیاهان با نیاز آبی کم، استفاده از بذور مقاوم و متحمل خشکی و شوری، سرما و تنشهای کمآبی – بهبود مدیریت بقایای گیاهی)خرد کردن بقایای گیاهی، جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش( -معرفی ارقام متوسط و زودرس، بهبود روش کاشت -استفاده از مواد جاذبالرطوبه و بهرهگیری از مواد شیمیایی مناس جهت کاهش تبخیر و تعرق -ترویج فرهنگ استفادهی بهینه از آب در شرایط کشاورزی، صنعت و شُرب -انتخاب الگوی کشت براساس منابع آبی، کاشت گیاهان متنوع و مناس به جای تكکشتی دائمی و تخصی مناسب زمین و آب -عادت دادن گیاهان با شرایط کمآبی )گوشمالی( -استفاده از دستگاه آب شیرینکن -تنظیم مقدار جریان آب ورودی به مزرعه با احداث استخری با سطح کم و عمق زیاد جهت کاهش تبخیر، کم بودن مساحت کرتها و تنظیم سرعت حرکت آب در خا های سبك و سنگین -مدیریت مصرف کودهای شیمیایی در شرایط خشکی و خشکسالی

 نتیجه گیری

از آنجایی که خشکسالی در بخش های منابع طبیعی و کشاورزی اثرات جبران ناپذیری به جا میگذارد لزوم برنامه ریزی و مدیریت مناسب در این بخشها به خوبی احساس میشود با بررسی موارد خشکسالی می توان به این نکته پی برد که باید به طور اصولی با پدیده خشکسالی برخورد کرد. بدلیل اینکه خشکسالی اثرات مختلی دارد زمانی که آب تالاب ها، دریاچه ها یا سراب ها خشك میشوند علاوه بر اینکه آب قابل شرب و مصارف کشاورزی قطع میشود یکسری پیامدهای دیگر مانند بیکار شدن افرادکشاورز، افزایش هزینه های تولید، از بین رفتن زمین های کشاورزی، مهاجرت مردم، افزایش بیماری و آلودگی های زیست محیطی، از بین رفتن فرصتهای شغلی، نبود توریست، افزایش شغلهای کاذب، کاهش تنوع زیستی، از بین رفتن صنعت دامداری، را به دنبال دارد. هنگام خشکسالی در جنگل و مراتع عالوه بر کاهش تنوع گونه های جنگلی و مرتعی،فرسایش خاک و کاهش آب های زیرزمینی، بهم خوردن زنجیره غذایی در طبیعت، از بین رفتن وحوش، شیوع بیماری در جنگل و مراتع، افزایش آتش سوزی در جنگل و غیره را شامل میشود. با بررسی موارد ذکر شده، اهمیت اثر خشکسالی روی منابع طبیعی و کشاورزی که مهمترین منبع اقتصادی مردم میباشند، آشکار میشود که ادامه این خشکسالی در دراز مدت،صدمات و خسارت فراوانی بر جای میگذارد و باید به فکر راهکارهای مناسب برای مدیریت و کنترل خشکسالی بود.